RỦI RO CHỦ QUAN
Rủi ro chủ quan là rủi ro xuất phát từ con người và cũng là rủi ro dẫn đễn việc mất vốn nhiều nhất.
Rủi ro chủ quan (Subjective Risk) là nhóm rủi ro phát sinh từ quyết định của con người, bao gồm sai sót trong đánh giá, sự thiếu kỷ luật, các thiên kiến nhận thức, cảm xúc và việc không tuân thủ giới hạn đã đặt ra.
Khác với rủi ro thị trường (Market Risk) — vốn là yếu tố khách quan — rủi ro chủ quan hoàn toàn có thể kiểm soát nếu tồn tại hệ thống, quy trình và công cụ giám sát phù hợp.
Đối với trader cá nhân, rủi ro chủ quan chính là nguyên nhân số một khiến tài khoản thua lỗ kéo dài, và là yếu tố mà các tổ chức tài chính đã triệt tiêu gần như 100% thông qua cơ chế cưỡng chế tuân thủ.
Các dạng rủi ro chủ quan phổ biến
Không tuân thủ quy trình
Vào lệnh khi chưa có điều kiện đủ
Thay đổi kế hoạch giữa chừng
Bỏ qua quy tắc quản lý rủi ro/ngân sách
Không ghi log hoặc không review
Đây là biểu hiện rõ nhất của risk từ con người.
Sai lệch
nhận thức
(cognitive bias)
Overconfidence (tự tin quá mức)
Loss aversion (sợ thua lỗ, giữ lệnh quá lâu)
Recency bias (bị ảnh hưởng bởi kết quả gần nhất)
Confirmation bias (chỉ tìm thông tin ủng hộ quan điểm ban đầu)
Những thiên kiến này khiến cá nhân ra quyết định thiếu nhất quán và dễ mắc lỗi hệ thống.
Cảm xúc trong giao dịch
FOMO
Revenge trading
Panic exit
Hy vọng khi thị trường chống lại
Thị trường di chuyển nhanh hơn tốc độ xử lý của con người.
Một quyết định cảm xúc có thể gây ra hệ quả kéo dài nhiều ngày hoặc nhiều tháng.
Sai sót thao tác (execution error)
Đặt nhầm khối lượng
Vào nhầm hướng
Quên cài stop-loss
Nhầm tài sản
Nhầm thời điểm tin tức
Nhầm mức giá
Trong môi trường có đòn bẩy, một sai sót nhỏ = thua lỗ lớn.
Phá vỡ giới hạn rủi ro
Tăng khối lượng không theo kế hoạch
Dời SL để “tự trấn an”
Giữ lệnh qua sự kiện dù kế hoạch không cho phép
Giao dịch liên tục sau chuỗi thua
Đây là hành vi mà tổ chức hoàn toàn triệt tiêu bằng hệ thống.
Trong khi trader cá nhân chỉ có “ý chí” để tự kiểm soát — vốn rất mong manh.
Phòng ngừa rủi ro chủ quan bằng hệ thống và quy trình
Rủi ro chủ quan không thể loại bỏ hoàn toàn, nhưng có thể giảm mạnh nếu trader cá nhân áp dụng framework tương tự tổ chức:
Quy trình 3 lớp: Pre-Trade – During Trade – Post-Trade
Hạn mức rủi ro
Quy tắc vị thế
Checklist cưỡng chế
Quy trình khóa giao dịch sau vi phạm
Công cụ hỗ trợ giám sát
Tự động hóa một phần (alert, limit, risk dashboard)
Kết luận
Rủi ro chủ quan là loại rủi ro lớn nhất và phổ biến nhất trong hoạt động giao dịch của cá nhân.
Không giống như tổ chức — nơi công nghệ, quy trình và hệ thống kiểm soát loại bỏ gần như toàn bộ yếu tố con người — trader cá nhân phải dựa vào chính mình để tự giám sát.
Điều đó khiến Rủi ro chủ quan trở thành mối nguy thường trực, là nguyên nhân chính của hầu hết các chu kỳ thua lỗ.
Quản trị rủi ro chủ quan không phải là câu chuyện quản lý tâm lý.
Nó là câu chuyện về hệ thống, quy trình và cưỡng chế tuân thủ.
Khi cá nhân áp dụng được framework này, họ mới có khả năng tiếp cận thị trường với tính ổn định và bền vững hơn.